Đây là một trong những gợi mở được đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội trao đổi tại tọa đàm “Để thị trường xăng dầu phát triển ổn định, minh bạch và hiệu quả” do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức.

Ba công cụ bình ổn giá

Nhấn mạnh xăng dầu là mặt hàng rất nhạy cảm, thường xuyên biến động do phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố trên thị trường quốc tế, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường đánh giá, thời gian qua, tại Việt Nam, Chính phủ có nhiều nỗ lực điều hành và bình ổn giá xăng dầu với 3 công cụ chủ yếu.

Đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường, Ủy viên Ủy ban Tài chính - Ngân sách Quốc hội trao đổi tại tọa đàm (ảnh VGP)

Thứ nhất là giá cơ sở. Trên thị trường hiện nay, các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu thuộc nhiều loại hình khác nhau như công ty Nhà nước, công ty tư nhân nhưng giá bán phải dựa trên giá cơ sở và do Nhà nước điều hành. Theo quy định, giá cơ sở sau 7 ngày điều chỉnh một lần.

Thứ hai là công cụ thuế. Khi giá thế giới tăng cao cần phải giảm chi phí cho cấu thành giá sẽ giảm thuế nhập khẩu, thậm chí giảm thuế môi trường.

Thứ ba là bình ổn giá bằng việc trích lập quỹ bình ổn.  

Việc điều hành giá xăng dầu như trên, theo đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường, đã mang lại nhiều kết quả khá tích cực, trong đó Nhà nước có vai trò lớn, nhất là trong nhiều kỳ biến động lớn về giá xăng dầu trên thế giới chúng ta đã có những chính sách kịp thời không tạo ra cú sốc bất thường về giá xăng dầu.

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm tích cực trên, việc điều hành giá xăng dầu vẫn còn một số hạn chế. Đó là, dù Nhà nước kiểm soát và ấn định giá nhưng giá vẫn phải theo thế giới; việc điều hành giá vẫn mang tính chất mệnh lệnh hành chính của Nhà nước áp đặt cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, khó bảo đảm lợi ích đứng về mặt lợi nhuận do hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp đó tính toán.

Bên cạnh đó, với công cụ về thuế hay trích quỹ bình ổn, thực chất dùng chính nguồn lực ngân sách hoặc nguồn lực của người dân để tạo ra bình ổn giá chứ chúng ta chưa sử dụng công cụ sức mạnh của thị trường khiến cho chính sách này mang tính chất cào bằng, không tạo ra sự cạnh tranh về giá bán trên thị trường.

Nên để doanh nghiệp quyết định giá

Bộ Công Thương đang phối hợp với các bộ, ngành, cơ quan chức năng xây dựng dự thảo Nghị định mới về kinh doanh xăng dầu thay thế Nghị định 83/2014/NĐ-CP và các Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 83 đã được ban hành trước đó nhằm bổ sung, hoàn thiện các cơ chế chính sách cho sự phát triển ổn định, hiệu quả của thị trường xăng dầu.

Về hướng sửa đổi chính sách quản lý trong thời gian tới, đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường cho rằng, trước hết, cần hướng vào việc thay đổi cơ chế. Thay vì cơ chế quản lý hành chính Nhà nước hiện nay nên chuyển sang công cụ thị trường, để thị trường điều tiết.

Dựa vào công cụ thị trường, giá xăng dầu nên để cho các doanh nghiệp tự do xác định để có tính cạnh tranh

Theo ông Hoàng Văn Cường, chúng ta có cơ sở để dùng công cụ thị trường, không lo bị động bởi vì xăng dầu sản xuất trong nước có nguồn khá lớn (chiếm 70%), không hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn cung bên ngoài. Để thị trường cạnh tranh là yếu tố bao trùm.

Từ việc dựa vào công cụ thị trường, đương nhiên giá kinh doanh như thế nào cũng phải để cho các doanh nghiệp tự do xác định giá để có tính cạnh tranh. Nhà nước không nên can thiệp nhưng Nhà nước có công cụ để điều tiết. Nếu doanh nghiệp bán với giá phi thị trường hay trong một giai đoạn nào đó liên kết với nhau để bán với giá cao thì phải chịu sự điều tiết của Nhà nước.

Ở đây có hai công cụ thuế là thuế nhập khẩu và thuế thu nhập có thể sử dụng để điều tiết, buộc doanh nghiệp phải nghĩ đến chuyện tăng lượng bán lên, bán với giá thấp hơn thì lợi ích nhiều hơn là chuyện khống chế lượng bán để tăng giá.

Tuy nhiên, muốn có được công cụ thị trường để cạnh tranh thì phải có thị trường cạnh tranh. Trong thị trường cạnh tranh, việc mua bán để thị trường quyết định, trăm người bán, vạn người mua.

Ngoài ra, chúng ta cũng không thể thả nổi hoàn toàn mà phải sử dụng các công cụ hiện đại để bình ổn giá xăng dầu. Kinh nghiệm trên thế giới cho thấy, các công ty lớn hay sử dụng các công cụ về phái sinh để bình ổn. Do đó, ông Hoàng Văn Cường cho rằng, tiến tới cần tạo ra các cơ sở pháp lý và các điều kiện khuôn khổ cho các doanh nghiệp sử dụng công cụ phái sinh này để bình ổn; đồng thời phải có nguồn lực dự trữ quốc gia, phải có thị trường để mọi người có thể tham gia giao dịch tốt.