Cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 với tác động của công nghệ số đã thúc đẩy thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu. Theo Allied Market Research, doanh thu thương mại điện tử toàn cầu đạt 15,7 nghìn tỷ USD trong năm 2022, với tốc độ tăng trưởng kép đạt 22% trong giai đoạn từ 2019 - 2022.
5 năm qua, thị trường bưu chính tại Việt Nam phát triển tốt, tốc độ tăng trưởng cao, gấp 2 lần so với tăng trưởng GDP.
Việt Nam cũng được đánh giá có tiềm năng lớn từ thương mại điện tử do Việt Nam là một trong số các quốc gia có số lượng người mua sắm trực tuyến cao nhất Đông Nam Á, Việt Nam cũng sở hữu dân số trẻ có tỷ lệ sử dụng thiết bị thông minh, internet ở mức cao.
Theo kế hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử của Thủ tướng Chính phủ, mục tiêu Việt Nam sẽ có tỷ lệ người dân mua sắm trực tuyến đạt 55% với mức chi tiêu trung bình 600 USD/năm vào năm 2025. Qua đó, quy mô thị trường thương mại điện tử sẽ đạt 23 tỷ USD vào năm 2025, tương đương với tốc độ tăng trưởng kép 23% trong giai đoạn 2022 – 2025.
Quy mô thị trường tăng nhanh của thương mại điện tử là động lực tăng trưởng của ngành bưu chính trong những năm gần đây. 5 năm qua, thị trường bưu chính tại Việt Nam phát triển tốt, tốc độ tăng trưởng cao, gấp 2 lần so với tăng trưởng GDP. Theo báo cáo của Bộ Thông tin và Truyền thông, năm 2022, doanh thu dịch vụ toàn ngành bưu chính đạt 52.300 tỷ đồng, tăng 16,2% so với năm 2021.
Thậm chí, theo Allied Market Research, thị trường bưu chính chuyển phát Việt Nam đạt tốc độ tăng trưởng kép 24% trong giai đoạn 2022 - 2030 và ước đạt 115.000 tỷ đồng vào năm 2030.
Theo Vụ Bưu chính, Bộ Thông tin và Truyền thông, số lượng doanh nghiệp bưu chính gia nhập thị trường mỗi năm tăng 10-15%, hiện cả nước có hơn 700 doanh nghiệp, ước tính doanh thu năm 2023 khoảng 59.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, doanh nghiệp bưu chính nội địa phải đối mặt sự cạnh tranh gay gắt và làn sóng nhượng quyền, đầu tư gián tiếp mở rộng thị trường của các công ty chuyển phát xuyên biên giới.
Nhóm các doanh nghiệp có vốn nước ngoài, nhượng quyền thương mại phát triển mạnh trong năm qua gồm: BEST Express, J&T Express, Kerry Express, Shopee Express, Lazada Express, Giao hàng tiết kiệm (GHTK), Giao hàng nhanh (GHN), Ninjavan, Ahamove… Ngay cả những công ty nội địa có tiềm lực về tài chính, công nghệ như VN Post, EMS, VTP cũng bị giảm đáng kể thị phần trong những năm qua.
Số lượng doanh nghiệp bưu chính gia nhập thị trường mỗi năm tăng 10-15%, hiện cả nước có hơn 700 doanh nghiệp, ước tính doanh thu năm 2023 khoảng 59.000 tỷ đồng.
Cuộc đua cũng trở nên gay gắt hơn khi các doanh nghiệp cạnh tranh về giá, phát triển công nghệ hay tăng trải nghiệm của người dùng. Theo đó, doanh nghiệp đầu tư nước ngoài có nhiều thuận lợi hơn nhờ tiềm năng về vốn và công nghệ, chính vì vậy nắm quyền chủ động trong “cuộc chiến” giảm giá phí để giành thị phần. Báo cáo thường niên năm 2022 của Viettel Post, các tập đoàn thương mại điện tử, chuyển phát như Alibaba, Tencent, ZTO, SF, Ninja Van… hiện đã đầu tư vào Việt Nam và đẩy mạnh cạnh tranh về giá để xâm nhập thị trường.
Thậm chí, bà Hà Thị Hòa, Trưởng ban Dịch vụ Bưu chính của Vietnam Post cho biết thêm, một số sàn thương mại điện tử như Shopee, Lazada… không cho phép người bán, người mua lựa chọn đơn vị vận chuyển, mà tự chủ động phân phối hoạt động vận chuyển cho các đơn hàng trên sàn của mình. Đồng thời, họ thành lập các đơn vị chuyển phát riêng trực thuộc sàn, qua đó đẩy hầu hết sản lượng qua các đơn vị chuyển phát này.
Theo ông Lê Thanh Hoài, CEO SuperShip, với việc các sàn thương mại điện tử tự quyết định đơn vị vận chuyển, sẽ xảy ra tình trạng độc quyền nhóm, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường. “Cạnh tranh lành mạnh ở đây là phải để người tiêu dùng hay người bán hàng lựa chọn đơn vị vận chuyển”, ông Hoài nhấn mạnh.
“Khi giao kết hợp đồng trên sàn thương mại điện tử, người tiêu dùng có quyền tự do lựa chọn sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ theo nhu cầu. Hành vi của một số sàn thương mại điện tử như Shopee, TikTok Shop, Lazada… không cho phép người bán và người mua lựa chọn đơn vị vận chuyển là xâm phạm đến quyền lợi của người tiêu dùng”, ông Nguyễn Đắc Luân, Phó chủ tịch Hiệp hội Bưu chính Việt Nam khẳng định.
Ngoài việc độc quyền vận chuyển trên sàn thương mại điện tử, các hãng chuyển phát quốc tế hoạt động tại Việt Nam đang có chính sách giá bán thấp hơn giá thành của các doanh nghiệp bưu chính khác. Bên cạnh đó là xu hướng cạnh tranh về công nghệ, dịch vụ kho vận (3PL), logistics, tăng trải nghiệm của người dùng…
Trong bối cảnh trên, những doanh nghiệp có quy mô nhỏ, thiếu tiềm lực về tài chính sẽ đuối sức trong cuộc đua và buộc phải rút khỏi thị trường. Điển hình là mới đây, Baemin chính thức dừng hoạt động từ 0h ngày 8/12/2023. Hãng chuyển phát đồ ăn này đã không thể cạnh tranh nổi với Grab, Gojek và ShopeeFood khi đối thủ liên tục đốt tiền giành thị phần.
VDSC nhận định, triển vọng giành cho nhóm công ty bưu chính nội địa sẽ dồi dào hơn khi tập trung vào cung cấp dịch vụ kho vận (3PL) và vận chuyển cho nhóm doanh nghiệp sản xuất/thương mại chưa hoàn thiện chuỗi giá trị logistics hoặc các Shop online trên các nền tảng mạng xã hội khác như Facebook.
.jpg)
