Diện mạo 'con đường thiêng' độc nhất dẫn vào thánh địa Mỹ Sơn

Qua khai quật, các nhà khoa học đã phát lộ một đoạn đường dẫn phía đông tháp K dài 75 m, chạy theo hướng đông - tây, lệch về phía bắc khoảng 45 độ. Như vậy, tổng chiều dài con đường được làm rõ tính từ chân tháp K đến nay là 132 m. Mặt cắt ngang của con đường có bề rộng khoảng 9 m, lòng đường rộng 7,9 m; bề mặt bằng phẳng, cấu tạo từ cát sỏi và gạch vụn được đầm chặt, dày từ 0,15 - 0,2 m. Hai bên đường là hệ thống tường bao xây bằng gạch, móng tường được gia cố bằng lớp sỏi cuội và bột gạch. Đến nay, các nhà khảo cổ đã xác định được 4 vị trí cửa cổng trên tường bao phía nam, với dấu tích thanh đà cửa bằng đá, có lỗ mộng vuông để dựng trụ đá và lỗ mộng tròn cho trụ xoay của cánh cửa.

Theo đánh giá của các chuyên gia, kết quả thăm dò và khai quật năm 2025 đã cung cấp những chứng cứ khoa học quan trọng, khẳng định đây là con đường thiêng - con đường hành lễ dẫn thần linh, vua chúa và tăng lữ Bà la môn giáo đi vào không gian thánh địa Mỹ Sơn, tồn tại vào khoảng thế kỷ 11 - 12. Phát hiện này đồng thời cho thấy Mỹ Sơn giữ vai trò hạt nhân tôn giáo của vương quốc Champa trong suốt tiến trình lịch sử, với không gian thiêng có sự mở rộng hoặc thu hẹp tùy theo từng triều đại.

Đáng chú ý, các nghiên cứu so sánh bước đầu cho thấy con đường thiêng tại Mỹ Sơn là hiện tượng duy nhất trong hệ thống di tích Champa. Khác với các di tích khác, nơi trục đường thường đi thẳng từ ngoài vào đền tháp trung tâm, con đường này dẫn vào một quần thể di tích rộng lớn, phản ánh tư duy kiến trúc và nghi lễ đặc biệt của người Chăm cổ.

"SỰ KIỆN KHẢO CỔ HỌC LỚN NHẤT TẠI VN"

PGS-TS Ngô Văn Doanh, nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội VN), nhận định kể từ khi người Pháp phát hiện thánh địa Mỹ Sơn vào cuối thế kỷ 19, việc phát lộ con đường thiêng dẫn vào khu di tích là "sự kiện khảo cổ học lớn nhất tại VN trong thời hiện đại". "Giá trị độc đáo của con đường không chỉ nằm ở loại hình kiến trúc mà còn ở vị trí và chức năng dẫn lối vào các khu đền tháp, những điều mà trước đây các nhà nghiên cứu chưa từng nhận diện", ông Doanh khẳng định.

Ông Nguyễn Công Khiết, Phó giám đốc phụ trách Ban quản lý Di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn, cho hay thời gian tới đơn vị sẽ tiếp tục phối hợp Viện Khảo cổ học xây dựng chương trình nghiên cứu tổng thể nhằm làm rõ toàn bộ quy mô, cấu trúc và diện mạo con đường trong bối cảnh không gian chung của khu di tích. Song song đó là công tác tu bổ, bảo quản để phát huy giá trị di sản, từng bước tổ chức cho du khách tham quan theo đúng "con đường di sản" mà người Chăm xưa đã tạo dựng.