Việt Nam đáp ứng 6 tiêu chí kinh tế thị trường của Mỹ

TS. Nguyễn Đức Kiên, nguyên Tổ trưởng Tư vấn Kinh tế của Thủ tướng Chính phủ chia sẻ với DĐDN về dự kiến Hoa Kỳ sẽ quyết định nền kinh tế thị trường của Việt Nam vào ngày 26/7.

Về phương diện kinh tế, lợi ích của việc được công nhận là nền kinh tế thị trường sẽ mở rộng thương mại, đầu tư giữa Việt Nam và Hoa Kỳ, gián tiếp tạo thêm công ăn việc làm cho người lao động. Qua đó thúc đẩy quan hệ kinh tế, thương mại mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp và người dân hai nước.

Các công ty Hoa Kỳ có thêm cơ hội tiếp cận thị trường và xuất khẩu sang Việt Nam, góp phần thúc đẩy chuỗi cung ứng phù hợp với lợi ích của Hoa Kỳ, nhất là khi Việt Nam đang nổi lên như một trung tâm sản xuất của thế giới, đặc biệt là cơ hội phát triển ngành công nghiệp bán dẫn.

Về phương diện chính trị, Hoa Kỳ sớm công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam sẽ góp phần cụ thể hóa cam kết của lãnh đạo cấp cao hai quốc gia, tăng cường mối quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện Việt Nam-Hoa Kỳ. Qua đó thúc đẩy quan hệ kinh tế, thương mại mang lại lợi ích thiết thực cho doanh nghiệp và người dân hai nước.

- Việc Bộ Thương mại Hoa Kỳ tổ chức phiên điều trần nâng cấp quy chế kinh tế thị trường cho Việt Nam có ý nghĩa như thế nào đối với mối quan hệ hai nước, thưa ông?

Đây là tín hiện tích cực trong quan hệ ngoại giao giữa hai nước và cũng cho thấy những cải cách của Việt Nam trong thực hiện Cương lĩnh 2011 và Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đang đi đúng hướng.

Một trong những nội dung đáng quan tâm nhất là Hoa Kỳ thực hiện cam kết về việc hai bên tôn trọng sự khác biệt về thể chế chính trị của nhau như nội dung trong chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng trước đây.

Điểm tích cực có thể nhận thấy là những cải cách thể chế của Việt Nam đã được các tổ chức quốc tế, đặc biệt là Hoa Kỳ - quốc gia định ra luật chơi kinh tế thị trường phải chú ý và đưa ra trao đổi, bàn thảo.

Nếu như trước đây, những gì chúng ta làm, con đường chúng ta đi được mặc định là xa rời kinh tế thị trường, thì nay họ đặt vấn đề có thể con đường chúng ta đi là khác, nhưng đích đến thì vẫn là kinh tế thị trường.

Theo tôi, đó là một bước tiến trong nhận thức và trong quan hệ giữa hai nước. Vấn đề này đang được các bên thực hiện và xứng tầm với quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ ở cấp đối tác chiến lược toàn diện. Đây đã là một thắng lợi.

Đứng ở góc độ nghiên cứu kinh tế, tôi nhận thấy phiên điều trần đã phát đi tín hiện tích cực trong quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ nói chung, doanh nghiệp hai nước nói riêng.

- Hiện đã đã có 72 quốc gia công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường. Tuy nhiên, vẫn còn có ý kiến về việc công nhận quy chế thị trường cho Việt Nam. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?

Nên lưu ý rằng, trong quá trình phát triển kinh tế thị trường, bản thân các nước tư bản đi trước cũng có rất nhiều mô hình khác nhau. Các quốc gia, các nền kinh tế quy định khác nhau về các tiêu chí để xem xét một nền kinh tế có thị trường hay không như EU có 5 tiêu chí, Mỹ có 6 tiêu chí. 

Tùy thuộc vào văn hoá, dân tộc, địa lý, tài nguyên khoán sản, mỗi nước chọn một mô hình kinh tế thị trường khác nhau nhưng cùng hướng tới mục tiêu nâng cao đời sống người dân và đạt được tốc độ phát triển kinh tế nhanh, bền vững.

Nền kinh tế thị trường của Pháp là mô hình tăng trưởng kiểu cũ. Hoa Kỳ là mô hình tăng trưởng theo chủ nghĩa kinh tế thị trường kiểu mới. Các nước Bắc Âu chọn phát triển kinh tế thị trường phúc lợi. Đức và Áo thì đi theo mô hình kinh tế thị trường xã hội.

Đối với Việt Nam, nhiều chuyên gia quốc tế khẳng định Việt Nam đã đáp ứng được 6 tiêu chí xác định kinh tế thị trường của Hoa Kỳ. Nền kinh tế Việt Nam thậm chí còn làm tốt hơn so với nhiều nền kinh tế đã được công nhận quy chế kinh tế thị trường.

Tôi cho rằng, mục tiêu của Việt Nam xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là hoàn toàn tương thích với cách mà các nước khác đã lựa chọn và đi trước. 

Lợi ích của việc được công nhận là nền kinh tế thị trường sẽ mở rộng thương mại và đầu tư giữa Việt Nam với Hoa Kỳ.

- Có ý kiến băn khoăn về nền kinh tế thị trường của Việt Nam khi vẫn còn sự can thiệp của Nhà nước vào thị trường, như khu vực DNNN quá lớn, Nhà nước vẫn vẫn can thiệp vào thị trường xăng, dầu, điện… thưa ông?

Ý kiến này không sai nhưng phiến diện, không đặt trong bức tranh tổng thể với đặc thù của nền kinh tế Việt Nam. Ví dụ, với thị trường xăng dầu Việt Nam không hạn chế doanh nghiệp đầu mối tham gia vào thị trường này, nhưng quy định đây là ngành nghề kinh doanh có điều kiện, doanh nghiệp phải đáp ứng được yêu cầu về kho bãi, vốn, và quan trọng nhất là phải xử lý được ngoại tệ để nhập khẩu.

Xét toàn diện về thị phần, khả năng bảo đảm cung ứng xăng dầu, đặc biệt là khi nhìn ở những địa bàn không có lợi nhuận như vùng xa, miền núi chúng ta sẽ thấy chỉ có DNNN là Petrolimex mới đảm đương được nhiệm vụ cung ứng xăng dầu đầy đủ ở những địa bàn xa xôi nhưng trọng yếu này.

Qua DNNN này, Nhà nước đang thực hiện chức năng bảo đảm an sinh xã hội và cũng là một phần chức năng của Nhà nước phúc lợi. Đó là cách giải thích đơn giản và dễ hiểu về mô hình kinh tế thị trường của Việt Nam.

Còn đối với sự can thiệp của Nhà nước vào doanh nghiệp, chúng ta thấy trong câu chuyện xử lý khủng hoảng ngân hàng ở Hoa Kỳ năm 2023, Chính phủ nước này đã phải cam kết tiền gửi của người dân ở ngân hàng không bị mất. Đây là sự can thiệp của Nhà nước vào doanh nghiệp.

Tương tự, ở Việt Nam nếu thời gian qua Nhà nước không can thiệp để xử lý các ngân hàng yếu kém thì điều gì sẽ xảy ra đối với doanh nghiệp, người dân và nền kinh tế? Cần nhìn rộng ra để thấy, điều quan trọng là chúng ta bám sát mục tiêu dài hạn, còn trong xử lý tình huống của nền kinh tế có thể uyển chuyển kết hợp giữa việc để nền kinh tế tự vận hành và Nhà nước can thiệp khi cần.

Sự ổn định thể hiện ở những ảnh hưởng do tác động của kinh tế thị trường đến xã hội, cuộc sống người dân ở mức có thể chấp nhận được và trong phạm vi có thể phòng tránh, không xảy ra tình trạng thất nghiệp hàng loạt, đẩy người lao động đến tình trạng vô gia cư. Đó là thành công của Việt Nam khi vận hành theo mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

- Để xác định một nền kinh tế thị trường, theo ông Việt Nam đã thực hiện tốt ở những tiêu chí nào?

Một trong những thành công của chúng ta là đã hoàn thiện, đồng bộ được các thể chế để nền kinh tế vận hành thông suốt. Tất nhiên, cũng có những lúc thể chế còn gò bó ở điểm này điểm kia. Nhưng, cũng thấy rằng ngay Hoa Kỳ cũng thành lập Liên minh Công nghiệp bán dẫn Big 4 và tuyên bố không bán công nghệ này cho các nước không thân thiện. Đó chính là nhà nước can thiệp vào kinh tế và quốc gia nào cũng có.

Một nền kinh tế được xác định là kinh tế thị trường khi nó tự vận hành theo nền kinh tế thị trường và trong quá trình đó, Nhà nước chính là người cầm lái điều khiển đi theo hướng nào.

Chúng ta cần thuyết minh cho quốc tế thấy hệ thống pháp luật của Việt Nam đến thời điểm hiện nay, đặc biệt là sau khi Hiến pháp 2013 ra đời thì gần như các luật được ban hành đều tương thích với hệ thống luật quốc tế và tương thích với các điều ước quốc tế mà Chính phủ Việt Nam cam kết.

Đến nay, chưa có tổ chức nào trên thế giới trong hợp tác đa phương và song phương phản ánh Việt Nam chưa thực hiện cam kết. Bên cạnh đó, Việt Nam thuộc Top 5 thế giới trong 194 quốc gia và vùng lãnh thổ thành viên của Liên hợp quốc về thành tích xoá đói giảm nghèo.

Quan niệm của chúng ta về an sinh xã hội, định hướng xã hội chủ nghĩa theo nền kinh tế thị trường đã được thế giới ghi nhận thông qua việc xoá đói giảm nghèo và không ai bị bỏ lại phía sau. Đó là hai điểm chúng ta thấy tự hào và là thành công của chúng ta.

- Trân trọng cảm ơn ông!