Văn chương Việt trong vòng xoáy AI

Mở ra một chân trời đồng sáng tạo rộng lớn, AI đồng thời đặt ra những câu hỏi gai góc về bản quyền, ranh giới bản sắc cá nhân và cả việc các nhà văn sẽ viết ra sao khi công nghệ có thể viết nhanh hơn, nhiều hơn và đôi khi còn trau chuốt hơn.

AI - công cụ hỗ trợ lao động mới của người cầm bút ?

Tại tọa đàm "50 năm văn học VN từ sau 1975: Góc nhìn của những người viết trẻ", sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, đặc biệt trong cách thức lao động nghệ thuật, đã trở thành điểm nhấn, khơi gợi thảo luận về việc người sáng tác cần thích ứng để bảo vệ bản sắc và không bị tụt lại.

Nhà văn trẻ Lê Vũ Trường Giang (Huế) nhận định, thế hệ gen Z là lớp nhà văn đầu tiên trưởng thành trong bối cảnh công nghệ và mạng xã hội bùng nổ, tiếp cận văn hóa toàn cầu, bắt nhịp xu hướng sáng tác mới và chủ động ứng dụng công nghệ, nền tảng trực tuyến để đưa tác phẩm đến gần độc giả.

Nhà văn Võ Hồng Thu (Hà Nội) cho rằng AI là công cụ sáng tạo tất yếu, như máy đánh chữ hay internet trước đây. Điều đáng lo là tâm lý dựa vào AI để viết thay, nghĩ thay, khiến tác phẩm mất linh hồn. Sử dụng đúng cách, AI có thể phản chiếu ý tưởng, hỗ trợ tìm tư liệu, thử nghiệm hướng triển khai, tiết kiệm thời gian và mở rộng trí tưởng tượng.

"AI có thể tạo văn bản nhưng không thể sống một tuổi thơ đầy kỷ niệm, rung động trước tiếng dế đêm mưa hay hiểu nỗi buồn chia ly. AI chỉ mô phỏng, còn con người mới cảm nhận - rung động. Nó là cánh tay nối dài cho trí tưởng tượng, nhưng phần quyết định vẫn là cảm xúc, trải nghiệm và bản lĩnh người viết. Sáng tạo trong thời đại AI không phải đối đầu máy móc, mà là thử thách nội tâm và cá tính của người cầm bút", nữ nhà văn nhấn mạnh.

Cùng quan điểm, nhà thơ Hữu Việt, Trưởng ban Nhà văn trẻ, Hội Nhà văn VN, nói: "Hãy tận dụng AI như một công cụ để tìm hiểu những điều mình chưa biết, bổ khuyết kiến thức, đối chiếu kiểm tra những thông tin có nhiều nguồn gốc và quan niệm khác nhau bằng nền tảng sự hiểu biết thâm hậu của mình và lao động sáng tạo không mệt mỏi. Có như vậy, nhà văn sẽ luôn giữ được tiếng nói riêng của mình trong tác phẩm".

Văn chương thời thuật toán: Mở ra hay khép lại ?

Nhiều nhà văn trẻ ghi nhận rằng người viết hôm nay sáng tác trong môi trường đa phương tiện với lượng dữ liệu khổng lồ, nơi ranh giới giữa cảm hứng cá nhân và gợi ý từ thuật toán trở nên mờ nhạt hơn bao giờ hết. AI có thể đề xuất nhịp câu, hướng phát triển cốt truyện, chi tiết miêu tả, thậm chí tạo ra những tổ hợp ngôn từ mà bản thân người viết chưa từng hình dung.

Nhưng chính ưu thế này lại mở ra vùng "xám" phức tạp của thời đại số: Tác phẩm nào thực sự thuộc về tác giả? Phần nào do AI tạo sinh? Và khi hệ thống học từ hàng triệu văn bản, liệu tác phẩm mới có vô tình vay mượn phong cách của người khác? Đây là lý do khiến vấn đề bản sắc và bản quyền trở thành tâm điểm thảo luận trong giới văn chương trẻ.

Nhà văn trẻ Trần Văn Thiên (TP.HCM) cho rằng những người viết nghiêm túc đang phải đối mặt với sự cạnh tranh thời văn chương thuật toán. Anh nhận định: Ngày càng có nhiều người dùng AI để viết văn, làm thơ, không ít văn bản do máy tạo ra lọt qua khâu duyệt bài nhờ tiêu chí "dễ đọc - dễ hiểu - dễ lan tỏa". Ở chiều ngược lại, một số phần mềm kiểm tra đạo văn bằng AI lại đánh nhầm những tác phẩm hoàn toàn do con người viết, khiến nhiều tác giả - đặc biệt là cây bút mới, bị nghi ngờ "dùng AI để sáng tác". Bối cảnh này đặt ra yêu cầu cấp thiết: Người viết phải kiên định với bản sắc cá nhân, theo đuổi những giá trị sáng tạo mới mẻ và giữ vững đạo đức nghề nghiệp.

Những lo ngại trên cho thấy có rất nhiều vấn đề mở ra trong "thời đại văn chương thuật toán": đồng sáng tạo với AI, ranh giới mong manh giữa "thuật toán gợi ý" và "lao động nghệ thuật của con người", bản sắc cá nhân và bản quyền...

Chỉ khi xác lập được chuẩn mực minh bạch và ý thức sáng tạo có trách nhiệm, sự kết hợp giữa con người và công nghệ mới thực sự khép lại để mở đường cho một nền văn chương tương lai lành mạnh và bền vững.

Nhà văn và bản lĩnh, cơ hội trong kỷ nguyên AI

Tương lai văn chương không nằm ở việc "AI có thay thế nhà văn không?", mà ở cách nhà văn sử dụng công nghệ. Thế hệ trẻ hôm nay có lợi thế lớn: linh hoạt, nhạy bén với công nghệ và không bị giới hạn bởi tư duy sáng tác cũ. Nhưng họ phải xây dựng bản sắc rõ ràng để không hòa tan trong biển dữ liệu.

Nhà thơ Hữu Việt nhận định, các nhà văn trẻ đang tận dụng AI như công cụ hợp tác, không cạnh tranh, kết hợp lợi thế ngoại ngữ và công nghệ để mở rộng khả năng sáng tạo. Ông nhấn mạnh: Lao động sáng tạo vẫn là nền tảng - "một tác phẩm là một "lạng" cảm hứng cộng với một "tạ" mồ hôi". Nếu để AI thay thế lao động là con đường diệt vong của người cầm bút.

Theo nhà thơ, AI chỉ tổng hợp sáng tạo trước đó, không tạo ra giá trị nguyên bản; nếu tác phẩm lặp lại ý tưởng cũ, nó mất đi tính sáng tạo. AI là trợ thủ cho người sáng tạo chân chính, các nhà văn có bản lĩnh sẽ không lo bị… đồng sáng tạo và "va chạm" bản quyền. Hơn nữa, hiện cũng có rất nhiều phần mềm chống đạo văn để phát hiện những gian trá.

AI sẽ không biến mất; nó trở thành một phần của quá trình sáng tạo, như bàn phím, máy tính hay internet từng làm. Nhưng tương lai văn chương vẫn phụ thuộc vào con người - vào trải nghiệm, cảm xúc và tiếng nói riêng. AI có thể viết nhanh hơn, nhưng chỉ con người mới viết bằng ký ức và sự sống, và từ sự kết hợp này, một nền văn chương mới đang hình thành: rộng mở, phức tạp và đầy hứa hẹn.