Độc đáo di sản văn hóa phi vật thể: Lễ hội chùa Bà

TRUNG TÂM THƯƠNG MẠI, VĂN HÓA MỘT THỜI

Lễ hội Nước Mặn là một trong những lễ hội truyền thống có quy mô lớn và ra đời rất sớm ở Bình Định. Lễ hội được tổ chức tại chùa Bà, thuộc thôn An Hòa, xã Phước Quang, H.Tuy Phước (Bình Định). Hằng năm, lễ hội được tổ chức vào cuối tháng giêng, đầu tháng 2 (âm lịch), có thể ngày 29 hay ngày 30 tùy tháng thiếu hay đủ và có thể kéo dài thêm 2 hoặc 3 ngày của tháng 2 âm lịch.

Khoảng 400 năm trước, khu vực thôn An Hòa là cảng thị Nước Mặn nổi tiếng sầm uất. Người Hoa từ Quảng Đông, Phúc Kiến di cư sang mở phố buôn bán. Lễ hội Nước Mặn ra đời và được tổ chức ở chùa Bà vừa đánh dấu một cảng thị ở vùng biên viễn bước vào thời kỳ phồn vinh, vừa thể hiện tinh thần dung hợp văn hóa Việt - Hoa khi biên giới Đại Việt mới tới núi Đá Bia (Đèo Cả - Phú Yên), và cứ thế duy trì, phát triển, thăng trầm theo nhịp sống của cảng thị này.

Cho đến ngày nay, tuy cảng thị Nước Mặn đã suy tàn, biến thành một vùng quê yên tĩnh nhưng chùa Bà vẫn còn, lễ hội Nước Mặn vẫn còn như hoài niệm về một đô thị thương cảng đã từng là trung tâm thương mại, văn hóa một thời của Bình Định.

Chùa Bà là nơi thờ Thiên Hậu thánh mẫu - một nhân vật huyền thoại, thường cứu vớt tàu thuyền gặp nạn. Tục thờ Thiên Hậu của người Hoa hòa nhập với tục thờ Mẫu của người Việt chính là linh hồn của lễ hội Nước Mặn.

Điểm đặc biệt của lễ hội là người dân ở đây thắp đèn lồng vào các ngày lễ, các nhà đều chuẩn bị đồ ăn thức uống trong nhà để sẵn sàng chào đón khách thập phương đến với lễ hội và xem đây như tết thứ hai trong năm.

Lễ hội Nước Mặn như là hồi ức về một đô thị thương cảng lớn nhất phủ Quy Nhơn thuở trước đã suy tàn, hóa thân thành thành phố biển Quy Nhơn (Bình Định) ngày nay.

TÍN NGƯỠNG ĐẶC TRƯNG

Đến năm 2022, lễ hội chùa Bà - cảng thị Nước Mặn được Bộ VH-TT-DL công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Thường từ ngày 29 tháng giêng âm lịch, trên khắp các ngả đường, rất đông người dân địa phương và du khách đổ về chùa Bà tại thôn An Hòa, xã Phước Quang để tham gia lễ nghinh thần - rước sắc. Đây là nghi thức mở đầu cho các nghi lễ truyền thống của lễ hội chùa Bà diễn ra cùng ngày.

Nghi lễ được chuẩn bị rất công phu, có số lượng người tham gia khá đông, lên đến hàng trăm người, gồm: Đội kiệu nghinh thần với 4 kiệu rước biểu trưng ngư - tiều - canh - mục, đội tế lễ, đội cầm cờ và đội múa lân.

Ông Huỳnh Thái Sơn, Chánh tế tại lễ hội chùa Bà - cảng thị Nước Mặn, cho biết sau khi tổ chức cúng lễ tại chùa Bà, đoàn lễ nghinh thần xuất phát từ chùa Bà, lần lượt khiêng kiệu đến chùa Ông (miếu Quan Thánh), miếu Bà Hỏa, dinh Thành Hoàng, miếu Ông Hổ để rước linh vị của các vị thần về chùa Bà để tế lễ. Các phần lễ tiếp theo gồm: Lễ cầu an và lễ tế bà sẽ được tổ chức trong 2 ngày tiếp theo (nhằm ngày mùng 1, 2 tháng 2 âm lịch).

Trong thời gian diễn ra lễ hội, Đoàn tuồng Đào Tấn biểu diễn tại chùa Bà để phục vụ người dân và du khách. Ban tổ chức còn chuẩn bị hàng nghìn suất cơm chay để phục vụ khách thập phương về dâng hương.

Lễ hội chùa Bà là nét văn hóa đặc sắc mang tín ngưỡng đặc trưng của cư dân vùng cảng thị Nước Mặn nhằm tưởng nhớ, tôn vinh công lao khai sáng của cha ông đã biến vùng đầm lầy ven biển trở thành đô thị thương cảng sầm uất. Đồng thời cũng là tín ngưỡng cư dân mong các vị thần linh phù hộ cho người đi biển, buôn bán, che chở cho đời sống tinh thần, vật chất của người dân, bảo hộ việc sinh sản mẹ tròn con vuông… Lễ hội đã trở thành một hoạt động văn hóa tín ngưỡng quy mô lớn. (còn tiếp)