Việt Nam nên chọn đối tác nào cho nhà máy điện hạt nhân?

Theo các chuyên gia, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, thời gian xây dựng nhà máy điện hạt nhân tính từ thời điểm “mẻ bê tông đầu tiên” là khoảng 6 năm. Đến nay trên thế giới chỉ có Trung Quốc - đất nước đã làm chủ phần lớn công nghệ điện hạt nhân mới có thể thực hiện dự án trong vòng 5-6 năm, trong khi đó một số nước bị kéo dài thời gian do thủ tục và quản lý xây dựng chưa tốt đã gây đội vốn rất lớn, thậm chí phải hủy dự án.

Giai đoạn này, nếu chuẩn bị tốt, thì đối với quốc gia lần đầu xây dựng nhà máy điện hạt nhân vẫn có thể kéo dài từ 6 năm đến 8 năm. Do vậy, thời gian để hoàn thành dự án đầu tư xây dựng các nhà máy điện hạt nhân tại Việt Nam sẽ phụ thuộc vào 2 mốc: Thời gian chuẩn bị đến khi hoàn thành ký Hợp đồng đối với gói thầu “chìa khóa trao tay” xây dựng nhà máy chính, kể cả thiết kế kỹ thuật và cấp phép xây dựng (khoảng 3 năm), cộng với khoảng 6 năm đến 8 năm thi công xây lắp theo thông lệ và kinh nghiệm quốc tế.

Để đảm bảo hiệu quả, tiến độ trong thời gian sớm nhất có thể, các chuyên gia đề xuất liên quan tới thành phần của Ban chỉ đạo cũng như yêu cầu về người “nhạc trưởng”.

Bên cạnh đó, về công nghệ và đối tác, nhóm chuyên gia cho rằng nên sử dụng công nghệ điện hạt nhân tiên tiến thế hệ 3+. Bởi cho đến nay, thế hệ 3+ đã đáp ứng yêu cầu cao nhất về an toàn hậu Fukushima.

Ngoài ra, Việt Nam nên ưu tiên chọn và tiếp tục làm việc với 2 đối tác Nga, Nhật Bản - đối tác đã từng tham gia trong giai đoạn đầu dự án điện hạt nhân Ninh Thuận trước đây là thuận lợi nhất về mặt thủ tục, giảm bớt công tác chuẩn bị lại hồ sơ để tiết kiệm thời gian, cũng như kinh phí xây dựng dự án.

Đặc biệt về ý kiến cho rằng “Việt Nam nên phát triển các lò phản ứng hạt nhân modun nhỏ (SMR)” với lập luận là có tiêu chuẩn an toàn hơn, kinh tế hơn, ít chất thải hạt nhân hơn, các chuyên gia cho rằng, công nghệ lò điện hạt nhân quy mô nhỏ có thể sử dụng nhiên liệu loại mới, hoặc cùng loại nhiên liệu như các lò tiên tiến (tuỳ vào từng thiết kế) và có những cải tiến về độ an toàn, đặc biệt các tính năng an toàn thụ động gần như trở thành yếu tố bắt buộc với các lò quy mô nhỏ.

Tuy nhiên, do lò hạt nhân modun nhỏ hiện vẫn đang hoàn thiện về thiết kế, chưa được kiểm chứng thực tế về tính an toàn, nên có thể còn tiềm ẩn nhiều rủi ro, khác xa với lò công suất lớn đang được triển khai rộng rãi trên thế giới trong hàng chục năm qua.

“Mặc dù lò SMR được đánh giá có thể có ưu điểm, nhưng việc triển khai công nghệ này chỉ phù hợp với các nước đã có trình độ khoa học công nghệ hạt nhân đáp ứng yêu cầu thực tế, có kinh nghiệm vận hành các lò hạt nhân công suất lớn. Đối với Việt Nam, trong bối cảnh hiện nay chưa phù hợp và không khả thi theo tiêu chí Quốc hội đề ra là “phải được kiểm chứng”. Vì vậy, khi công nghệ SMR đã được kiểm chứng, chúng ta sẽ xem xét phát triển trong giai đoạn sau”, các chuyên gia kiến nghị.

Về vốn đầu tư, các chuyên gia cho rằng tham khảo mức vốn đầu tư của điện hạt nhân với công nghệ thế hệ 3 và 3+ từ nhiều quốc gia cho thấy, trung bình ở Mỹ, châu Âu hiện là khoảng 6 triệu USD/MW, con số này ở Trung Quốc, Ấn Độ là 2,7 triệu USD và với Nga, Hàn Quốc là khoảng 3-3,5 triệu USD khi đầu tư trong nước.

Với quy mô công suất 2x1000 MW cho mỗi dự án, theo ước tính, giai đoạn đến năm 2030, tổng mức đầu tư cho 1 dự án điện hạt nhân có quy mô 2.000 MW (chưa bao gồm chi phí quản lý, tư vấn, chuẩn bị mặt bằng, thuế, lãi vay trong quá trình thi công) ước khoảng 9,6 tỷ USD tương đương 240.000 tỷ đồng.

Đơn vị này đề xuất Chính phủ, chủ đầu tư huy động nhiều nguồn lực như vay ưu đãi từ nước xuất khẩu công nghệ - thiết bị, các tổ chức tín dụng hỗ trợ chuyển dịch năng lượng; phát hành trái phiếu…

Đặc biệt, cần sự tham gia của các công ty trong nước vào quá trình xây dựng nhà máy điện hạt nhân, sản xuất thiết bị phụ trợ nếu có đủ năng lực nhằm giảm tổng mức đầu tư.

Do đó, chuyên gia nhấn mạnh, việc nghiên cứu, triển khai Chương trình nội địa hóa thiết bị là quan trọng và cần thiết trong triển khai các dự án điện hạt nhân. Đặc biệt, chúng ta cần lưu ý giữ đúng tiến độ, hoặc rút ngắn thời gian xây dựng công trình để không bị đội vốn. Bởi nếu thời gian xây dựng điện hạt nhân bị kéo dài, vốn đầu tư sẽ đội lên rất cao. Các dự án điện hạt nhân vừa xây dựng gần đây nhất tại Mỹ và Pháp cho thấy điều đó.

Về nguồn nhân lực, theo các chuyên gia, trong giai đoạn đầu của dự án, bên cạnh việc tận dụng nguồn lực hạn chế trong nước, cần thành lập một Hội đồng tư vấn quốc tế, bao gồm các chuyên gia hàng đầu quốc tế về điện hạt nhân, an toàn hạt nhân và nhân lực hạt nhân, để đồng hành, tư vấn, khuyến cáo...