Đây là một trong những nội dung chính được nhiều chuyên gia về thuế, các nhà khoa học về dinh dưỡng thực phẩm trao đổi, thảo luận tại hội thảo "Các bệnh không lây nhiễm tại Việt Nam: nguyên nhân và khuyến nghị".

Chế độ dinh dưỡng thiếu hợp lý

Các bệnh không lây nhiễm (NCDs) đang gia tăng tại Việt Nam với nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có thừa cân béo phì. Theo PGS.TS.BS Nguyễn Thị Lâm - nguyên Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng quốc gia, cân nặng cơ thể tăng có thể do chế độ ăn dư thừa vượt quá nhu cầu; lối sống ít vận động, ít tiêu hao năng lượng; các bệnh rối loạn chuyển hoá trong cơ thể…

Các chuyên gia dinh dưỡng tham gia hội thải khoa học nhấn mạnh đến giải pháp truyền thông và thay đổi lối sống lành mạnh để kiểm soát bệnh không lây nhiễm

Về quan điểm đang gây tranh luận trái chiều cho rằng có liên quan giữa tiêu thụ đường với thừa cân, béo phì, theo TS. Nguyễn Thị Lâm không có đủ bằng chứng khoa học thuyết phục để kết luận đồ uống có đường là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến thừa cân béo phì tại Việt Nam. Theo số liệu từ Báo cáo an ninh lương thực và dinh dưỡng ASEAN năm 2021, trong tổng năng lượng nạp vào cơ thể người Việt hàng ngày từ đồ ăn và thức uống, ngũ cốc và thịt chiếm nhiều nhất (51,4% và 15,5%), các thực phẩm khác là (22,6%), rau và hoa quả (6,9%), đường chiếm chưa tới 3,6%.

Còn theo khảo sát của Nielsen thực hiện tại Việt Nam năm 2020, lượng đường trung bình trong nước giải khát là khoảng 11g/100 ml, trong khi con số trong các sản phẩm bánh kẹo khoảng 29g/100g, một số loại vượt ngưỡng 40g/100g như kẹo dẻo 46,6g.

Ở góc độ tiêu dùng, TS. Nguyễn Thị Lâm thông tin, mức tiêu thụ thường xuyên bánh kẹo ở học sinh là 51,1% ở thành thị và 56,4% ở nông thôn, trong khi nước ngọt chỉ là 16,1% ở thành thị và 21,6% ở nông thôn.

PGS.TS Nguyễn Quang Dũng - Phó trưởng bộ môn Dinh dưỡng và An toàn thực phẩm (Đại học Y Hà Nội) nhấn mạnh: chế độ dinh dưỡng thiếu hợp lý có liên quan đến việc gia tăng các bệnh mãn tính liên quan đến dinh dưỡng như béo phì, đái tháo đường, cao huyết áp, các bệnh tim mạch và ung thư. Người dân Việt Nam có xu hướng gia tăng tiêu thụ thực phẩm chứa nhiều giá trị dinh dưỡng và chất béo gồm thực phẩm chế biến đóng gói sẵn, thức ăn nhanh, thực phẩm ở cửa hàng tiện lợi, thực phẩm đường phố giàu năng lượng và chất béo...

Đánh giá toàn diện khi sử dụng công cụ thuế

Bà Emily Whitelock Kumar - Chủ tịch Hiệp hội thực phẩm châu Á cho rằng, để giải quyết bệnh thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan cần cách tiếp cận đa chiều và bền vững dựa trên bằng chứng khoa học nhằm hỗ trợ hành vi của người tiêu dùng. Trong đó, giáo dục cộng đồng là biện pháp cần thiết.

Cũng theo Chủ tịch Hiệp hội thực phẩm châu Á, từ thực tế một số quốc gia đã đánh thuế nước giải khát có đường như Chi lê, Ấn Độ, Phần Lan, Bỉ… cho thấy dù áp dụng thuế nhưng mức độ thừa cân béo phì vẫn gia tăng qua các năm. Tại Hungary, nghiên cứu cho thấy không có thay đổi đáng kể nào về tổng lượng nước tăng lực và đồ uống thể thao bán ra bởi sự thay đổi từ chính sách thuế.

Tăng cường vận động để tiêu hao năng lượng và cân bằng dinh dưỡng là chìa khoá được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng để giảm thừa cân, béo phì và các bệnh không lây nhiễm

Thậm chí, tại Đan Mạch, Na Uy đã bãi bỏ chính sách thuế này vì không có tác động đáng kể đến sức khỏe của người dùng trong khi gây ra các tác động tiêu cực đến kinh tế và xã hội. Bang California (Mỹ) đã thông qua dự luật ngăn chặn bất cứ thành phố trực thuộc nào thông qua việc áp thuế đối với đồ uống hay thực phẩm trong vòng 12 năm tới kể từ tháng 6 năm 2018…

Đồng quan điểm, GS.TS Phan Thị Kim - Chủ tịch Hội Khoa học an toàn thực phẩm Việt Nam cho rằng, nếu chỉ áp thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có đường thì không thể giải quyết được vấn đề thừa cân béo phì. Hơn nữa, trên thị trường có nhiều loại nước uống đường phố chứa đường, nếu đánh thuế với nước giải khát có đường có thể dẫn đến một chính sách mang tính phân biệt giữa đồ uống này với các loại thực phẩm chứa đường hoặc hàm lượng calorie cao khác vốn được biết đến là nguyên nhân của thừa cân béo phì.

Dẫn thực tế từ một số quốc gia có tỷ lệ thừa cân béo phì cao như Singapore, New Zealand, TS Phan Thị Kim cho biết, các nước này không chọn công cụ thuế với nước giải khát có đường nhằm giảm thừa cân béo phì. Thay vào đó, chuyên gia này cho rằng, các giải pháp cần thiết và quan trọng hơn là đẩy mạnh giáo dục và truyền thông về dinh dưỡng hợp lý; khuyến khích lối sống lành mạnh, tăng cường thể lực; khuyến khích các doanh nghiệp cải tiến quy trình công nghệ giảm lượng đường trong sản phẩm góp phần thay đổi lựa chọn và hành vi tiêu dùng của khách hàng. Giải pháp này đang được nhiều doanh nghiệp áp dụng trong việc đa dạng hoá sản phẩm.